Nieuwe gaspijpleiding is een symbool van de Russische sluwheid
Nord Stream 2, de meest omstreden pijpleiding ooit, komt er toch. Talloze Europese landen waarschuwden dat Rusland de leiding kan inzetten voor politieke doeleinden. Maar Rusland wist ze slim uiteen te drijven of buitenspel te zetten. ‘Iedereen had andere bezwaren.’
Hoe bouw je een pijpleiding door een binnenzee van het grootste handelsblok op aarde dat jou wantrouwt? Je staat voor een enorme opgave, want je hebt net een strategisch schiereiland geannexeerd en bent een heimelijke oorlog in een buurland begonnen. Je bent gebrandmerkt door sancties en bijna niemand wil nog zaken met je doen. De gasleiding met de bijbehorende inkomsten is dus broodnodig - maar hoe voorkom je dat die struikelt over formaliteiten?
Juist, speel het exact volgens de regels. Zorg dat je tegenstander niets anders kan dan de pijplijn accepteren.
Akkoord gaan bleek inderdaad uiteindelijk de enige optie. Ondanks weerstand van Denemarken is Nord Stream 2 bijna klaar, de tweede gasleiding die van Rusland naar Duitsland loopt, over de bodem van de Oostzee. Het Russische staatsgasbedrijf Gazprom kan met de in 2011 geopende Nord Stream 1 én Nord Stream 2 - vanaf naar verwachting later dit jaar - in totaal jaarlijks 110 miljard kubieke meter gas naar Europa exporteren.
Volgens de regels spelen
‘Een klein land als Denemarken zal altijd op internationale wetten blijven varen, anders nemen grote landen een loopje met je. Het Nord Stream-consortium (zie kader) heeft alles precies volgens de regels gespeeld en dan heb je geen keus’, concludeert professor Trine Villumsen Berling van de Universiteit van Kopenhagen. Ze is expert op het gebied van energievraagstukken en Navo-relaties.
Internationaal ligt bijvoorbeeld vast dat elk land vanaf de kust 22 kilometer aan territoriale wateren heeft. Daarbinnen heeft het zeggenschap over alles. De Exclusieve Economische Zone (EEZ) loopt op tot ruim 400 kilometer. Dit zijn internationale wateren waarin het desbetreffende land recht heeft om bijvoorbeeld te vissen of energie te produceren. Maar het mag andere landen niet de doorvaart belemmeren of economische projecten per definitie weigeren. Waar landen regels voor hun territoriale wateren kunnen aanpassen, kan dat voor de in VN-verband overeengekomen EEZ's niet.
Een slechte relatie met Oost-Europa
Beide Nord Streams volgen een route via Finse, Zweedse en Deense EEZ's. Nordstream 1 loopt ook deels door Deens territoriaal water. Dat ook Nord Stream 2 aanvankelijk voor precies dezelfde route koos, is geen toeval, denkt adjunct-directeur voor gaskwesties Aleksej Grivatsj van het Nationaal Fonds voor Energieveiligheid in Moskou. Finland, Zweden en Denemarken laten zich er immers op voorstaan op dat ze internationaal betrouwbare partners zijn die altijd volgens de wet handelen. De politici durven het niet altijd aan te openlijk anti-Russisch te zijn. ‘De Baltische landen en Polen zijn altijd politiek tegen Rusland geweest, de Scandinavische landen zijn neutraler. Ik denk dat dat argument bij het consortium wel ter tafel is geweest. Dat is gewoon met gezond verstand zakendoen.’
Laurent Ruseckas, analist bij risicocalculator IHS Markit in Moskou, beaamt dat: ‘Waarom zou je een route nemen langs landen met wie je een slechte relatie hebt? Nord Stream 2 volgt gewoon het spoor van Nord Stream 1. Die route was ook veel goedkoper, want het vooronderzoek was al gedaan.’
Bouwvergunningen afkeuren
Hoewel er in Finland en Zweden politieke bezwaren tegen Nord Stream 2 bestaan, zien beide landen geen juridische mogelijkheid de pijplijn tegen te houden. Denemarken evenwel keurt twee keer bouwvergunningen voor Nord Stream 2 af. Na 'politieke druk van derden', aldus de Rus Grivatsj, lees: de Verenigde Staten. ‘De Denen probeerden voortdurend een aanleiding te vinden om de beslissing over Nord Stream 2 uit te stellen. Volgens internationale zeewetten kan Denemarken weigeren Nord Stream 2 door zijn territoriale wateren te laten lopen. De eerste aanvraag was in lijn met Nord Stream 1, dus door Denemarkens territoriale wateren, maar Denemarken veranderde zijn wetgeving om zich tegen Nord Stream 2 te kunnen verzetten.’
Grivatsj vindt dat vreemd, omdat Kopenhagen Nord Stream 1 geen strobreed in de weg legde. ‘Integendeel, het heeft zelf gevraagd of die pijplijn van de exclusieve economische zone naar de eigen territoriale wateren kon.’
Conflict met Polen
Dat is echter minder vreemd dan het lijkt, stelt de Deense professor Villumsen Berling. ‘Er was voor de eerste leiding nauwelijks politieke aandacht. En er speelde toen een diplomatiek probleem: de Denen en Polen hadden een al decennia lopend conflict over hun territoriale wateren en EEZ. Deense ambtenaren zeiden tegen Nord Stream: leg hem in plaats van via de Deense EEZ maar door onze territoriale wateren, dan hoeven wij niet eerst met de Polen om tafel.’
‘Maar vanaf 2014 was nagenoeg iedereen in politiek Kopenhagen het er wel over eens dat Nord Stream 2 een slecht idee was. Rusland was duidelijk geen nieuwe vriend’, zegt Villumsen Berling. In oktober 2017 neemt het Deense parlement daarom een wetswijziging aan om pijpleidingen die via het eigen territorium lopen, te kunnen weigeren op basis van ‘staatsveiligheid’: zonneklaar om Nord Stream 2 tegen te kunnen houden.
‘Denemarken was een pion van de Verenigde Staten in dit proces: meerdere Amerikaanse diplomaten hebben de Deense overheid aangespoord om nee te verkopen’, zegt de Deense professor.