Hoe Shell uit Nederland verdween
Shell-baas die Poetin hand schudt, vond Nederland vijandig voor bedrijven worden
Door LEON BRANDSEMA EN EDWIN VAN DER SCHOOT
1 uur geleden
in FINANCIEEL
AMSTERDAM - Na Unilever vertrekt ook Shell met het hoofdkantoor uit ons land. Ondanks pogingen van het kabinet om het onheil nog af te wenden. Hoe een ooit bejubeld compromis uit 2004 jaren later alsnog leidde tot een niet meer door iedereen verwachte nederlaag voor Nederland en premier Rutte.
Protest tegen Shell tijdens najaarscongres van de VVD in 2017 ANP/HH
Net na 22 uur, op woensdag 27 oktober 2004, gaat bij Jan Peter Balkenende de telefoon. De premier is herstellende van een gevaarlijke infectie aan zijn rechtervoet en net ontslagen uit het ziekenhuis. Aan de andere kant van de lijn is Jeroen van der Veer, kersvers topman van Royal Dutch Shell.
Hij vertelt dat Koninklijke Olie en het Britse Shell Transport and Trading morgen gaan fuseren. Het nieuwe bedrijf wordt een Britse plc. Maar niet getreurd: het hoofdkantoor komt in Den Haag, Shell wordt belastingplichtig in Nederland.
Het telefoontje is geen verrassing. „Het hele proces hadden we contact met de regering”, zegt Van der Veer nu. „Dat ging in relatieve openheid.” De oud-topman wil verder weinig kwijt, zijn gevoel bij het vertrek van Shell houdt hij voorlopig voor zich.
BEKIJK OOK:
Jaagt Nederland z’n multinationals weg? ’We moeten ons zorgen maken om onze reputatie’
Het belletje volgde op een hectisch jaar. Royal Dutch Shell biecht op 9 januari 2004 op dat er is gerommeld in de boeken. Er staan 4,47 miljard vaten olie als strategische reserve op de balans, die helemaal niet bestaan. De beurskoers stort in, binnen drie maanden staat de halve top op straat.
Van der Veer, die zijn sporen verdiende op de raffinaderij in Pernis, is als een van de weinige bestuurders niet besmeurd. Zo wordt hij bij toeval de nieuwe baas. Zijn eerste taak is een aandeelhoudersrevolte voorkomen.
Koninkrijkjes
Het zoenoffer is snel gevonden. Aandeelhouders zijn de in 1907 ingestelde duale structuur van één holding - Royal Dutch Shell - met daaronder twee verschillende bedrijven - het Britse Shell Transport and Trading en het Nederlandse Koninklijke olie - al langer zat. Het reserveschandaal is volgens hen veroorzaakt door die dure, complexe structuur en zijn veelheid aan koninkrijkjes.
In de uitwerking van de fusie stuit men op één probleem: de dividendbelasting. In Nederland wordt die wel geheven, 25% zelfs, in Groot-Brittannië niet. Britse beleggers kunnen de taks ook niet verrekenen. Mocht Royal Dutch Shell dus geheel Nederlands worden, dan gaat er een kwart van hun dividend door het putje.
In 2004 is het omvormen van Shell tot 100% Nederlandse NV daarom een brug te ver. Tegelijkertijd willen de Nederlanders binnen het bedrijf niet alles aan de Britten laten. Om iedereen tevreden te houden komt Van der Veer met zijn compromis van een Brits bedrijf met Nederlands hoofdkantoor.
BEKIJK OOK:
Zo groot is het gat dat Shell slaat met exit uit Nederland
Dat compromis heeft noodgedwongen ook twee verschillende aandelen. Een A-aandeel, voor de van origine Nederlandse beleggers in Koninklijke Olie, en een B-aandeel voor de Britten. Over het A-aandeel wordt wél dividendbelasting betaald. Het B-aandeel wordt vrijgesteld via een ingenieus schema langs een trust op Jersey, dat is afgestemd met de Nederlandse Belastingdienst. Alleen winst die officieel via Groot-Brittannië wordt gemaakt mag zo worden uitgekeerd. Bovendien zijn er maxima.
Deze oplossing volstaat voor nu, maar gaat knellen als Shell grotere bedragen gaat uitkeren, meer eigen aandelen wil inkopen, of nieuwe aandelen wil uitgeven. Daarvoor heeft het dan toestemming van de Belastingdienst nodig.
Staatssecretaris Joop Wijn van Financiën (CDA) zegt echter over de dividendbelasting in 2005 dat het logisch is dat ’een beleidsrichting wordt ingeslagen die is gericht op afbouw van de dividendbelasting.’ Die afschaffing, ’daar mag het bedrijfsleven van uitgaan’. Shell doet dat, en hoopt daarna de A- en B-aandelen samen te voegen.
Overname
In 2009 vertrekt Van der Veer. Peter Voser volgt hem op. De Zwitser woont in Den Haag, maar brengt ook menig weekend in zijn thuisland door. Hij is geen polderaar. Hoewel Shell zegt structureel het probleem te hebben aangekaart, relativeren bronnen rond het bedrijf dat. „Het ging van tijd tot tijd”, stelt een van hen.
Ceo Ben van Beurden van Royal Dutch Shell. ANP/HH
Maar in 2015 wordt bij Vosers opvolger, Ben van Beurden, een gevoelige snaar geraakt. Van Beurden wil de achterstand op het door hem verfoeide ExxonMobil inlopen. Hij bereidt Shells grootste overname ooit voor. Het doelwit is BG Group, waar Shell €64 miljard voor over heeft. BG heeft veel geïnvesteerd in diepzee-olie en vloeibaar aardgas, ook speerpunten van Shell. Omdat de overname deels in cash, deels in aandelen Shell B wordt betaald, krijgen de BG aandeelhouders 19% van Shell. Daarmee groeit het Britse contingent binnen Shell.
Maar voordat Van Beurden Andrew Gould, de voorzitter van BG Group, kan bellen moet hij langs de Belastingdienst. Hij heeft toestemming nodig om een fikse hoeveelheid nieuwe aandelen B uit te geven. Het werkt op zijn zenuwen.
BEKIJK OOK:
Topman Shell: ’Vertrek is pijnlijk, maar logisch’
Wanneer de buit bovendien bijna binnen is, meldt zich een rivaal: het Chinese staatsbedrijf Chemchina. Met Britse diplomatieke hulp worden de Chinezen buiten de deur gehouden, maar Van Beurden weet: als dit tot een biedingenstrijd was gekomen had hij een ingewikkeld en tijdrovend traject in gemoeten met de Belastingdienst.
„Bij grote overnames van duurzame energiebedrijven, desinvesteringen van olievelden, aandeleninkoopprogramma’s of mogelijk zelfs afsplitsingen van het bedrijf, is die dubbele structuur een grote handicap”, taxeert een zakenbankier die veel met Shell werkt. Hij verwacht dat een vereenvoudiging van Shell het startschot van veel grote transacties kan zijn. „Bovendien: het feit dat (de activistische belegger, red.) Third Point zich net heeft gemeld, met de eis dat het bedrijf wordt opgesplitst, voert de druk verder op.”
Formatie
In de kabinetsformatie van 2017, waarbij Shell-commissaris Gerrit Zalm informateur is, komt de dividendbelasting pardoes weer op tafel. Premier Rutte voelt ’tot in diepste vezels’ dat afschaffen nodig is, maar de verontwaardiging bij publiek en oppositie is groot. Het afschaffen van de taks gaat in de prullenbak.
Unilever-topman Paul Polman leidt in 2018 een pijnlijke nederlaag als zijn poging het hoofdkantoor van Unilever naar Nederland te verplaatsen strandt. Unilever heeft ook twee aandelen en een duale structuur, en wil die samenvoegen. Het zijn de Britse aandeelhouders die met hun stemkastjes het laatste woord hebben. En zij sturen Unilever naar Groot-Brittannië.
BEKIJK OOK:
Shell niet meer koninklijk bij vertrek uit Nederland