Gif in sesamzaad trekt diepe sporen door voedselindustrie
Vasco van der Boon 11:01
Een miljardenschade is het gevolg van de vondst van honderden partijen verontreinigd sesamzaad in Europa, dat in talloze producten is verwerkt. In Nederland loopt de sesamlijst van Albert Heijn tot Jumbo, van Aldi tot Vomar.
Met de 5.238.243 kilo verontreinigd sesamzaad die bedrijven in Nederland bij de NVWA meldden, konden heel wat hamburgerbroodjes worden bestrooid. Foto: Karl-Josef Hildenbrand/ANP
Al maanden overspoelen miljoenen kilo’s vervuild sesamzaad uit India Europa. Een onbekend deel daarvan bereikte het bord van de Europese consument. De wel onderschepte partijen zijn een omvangrijke schadepost voor de voedingsindustrie. Fabrikanten en supermarkten moeten sesamzaad uit de handel halen. Soms is het onbewerkt sesamzaad, maar meestal is het al verwerkt in bijvoorbeeld koekjes, crackers en soepen: etenswaren die wel betaald zijn, maar niet verkocht kunnen worden. Het gevolg is een schade in de miljarden euro’s loopt.
Honderden waarschuwingen
‘Het is een bloedbad, mijnheer', zegt een Nederlandse sesamzaadimporteur. Op zijn gebied is hij een van de grootsten van Europa. Toch wil hij anoniem blijven uit vrees publiekelijk geassocieerd te raken met wat inmiddels een ware sesamzaad-affaire kan worden genoemd. Het sesamzaad in kwestie komt uit India waar het ‘gereinigd’ wordt met ethyleenoxide, een kankerverwekkende stof die in Europa verboden is.
Het eerste alarm over dit in de Europese Unie verboden ontsmettingsmiddel in sesamzaad ging 9 september vorig jaar af in België. Daarna volgden honderden waarschuwingen in de Europese Unie voor met ethyleenoxide of met afbraakproducten van ethyleenoxide vervuilde levensmiddelen. Bij het overgrote deel daarvan zijn Nederlandse bedrijven direct of indirect betrokken. Want Rotterdam is de belangrijkste Europese aanvoerhaven voor sesamzaad en Nederlandse fabrikanten verwerken veel daarvan.
Nog bijna dagelijks komen er nieuwe waarschuwingen bij voor voedsel met sporen van ethyleenoxide. De zorg hierover breidt zich inmiddels uit van sesamzaad naar andere producten. 'Zoals bijvoorbeeld gember en specerijen', weet schade-expert Jeroen van de Mortel, voorzitter van het branchebestuur aansprakelijkheid / technische varia van het Nederlands Instituut van Register Experts.
Kwart van de voedselkwesties
Na de eerste melding door het Rapid Alert System for Food and Feed (RASFF) van de Europese Commissie over ethyleenoxide in het eten volgden 569 van deze Europese alarmsignalen over ethyleenoxide. Waarmee bijna een kwart van de voedselveiligheidskwesties in de EU afgelopen half jaar draaide om vervuilde sesam. Na India duikt inmiddels een tiental andere landen op als herkomst van voedsel met te veel ethyleenoxide.
De gevolgen zijn groot. Overal in Europa halen winkels en fabrikanten levensmiddelen uit de handel: recalls. Alleen al in Nederland moesten 24 supermarkten en fabrikanten consumenten waarschuwen voor producten met verontreinigd sesamzaad. De sesamlijst loopt van Albert Heijn AD€23,15-2,05% tot Jumbo en van Aldi tot Vomar. Fout sesamzaad zat bijvoorbeeld in crackers, beschuit, afbakbroodjes, koekjes, snoep, broodbeleg, soepen en kant-en-klare wereldgerechten.
5.238.243 kilo sesam
Op vragen van het FD antwoordt de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) dat volgens de laatst beschikbare cijfers (van 8 maart) sinds september in Nederland 269 partijen sesamzaad zijn geïdentificeerd met een te hoog gehalte ethyleenoxide. Samen gaat het om 5.238.243 kilo geïmporteerd verontreinigd sesamzaad. Daar vallen heel wat hamburgerbroodjes mee te bestrooien. 'Het is mega', aldus een NVWA-medewerker.
Lang niet alle vervuilde sesam kon worden onderschept voor het de voedselketen bereikte. Omdat het al deels in producten was verwerkt, liep de teller van het aantal meldingen aan de NVWA voor onveilig voedsel in Nederland op tot 2297. Over dat meldgedrag van de voedingssector is de toezichthouder overigens redelijk tevreden. Toch legde de NVWA vanwege vervuilde sesamzaadjes al 42 keer een maatregel op: 35 boetes, zes waarschuwingen en één last onder dwangsom.
Enorme schadepost
Het onooglijk kleine sesamzaadje heeft volgens de NVWA al met al 'een enorme schadepost' in de Europese voedselindustrie veroorzaakt. Aan een berekening van het schadebedrag waagt de toezichthouder zich niet.
Fabrikanten en handelaren ramen tegenover het FD, benauwd voor hun reputatie telkens op voorwaarde van anonimiteit, de directe schade op €300 mln tot €400 mln. Dat is de handelswaarde van de totale hoeveelheid voor de EU afgekeurd sesamzaad.
€3 mrd à €4 mrd impact
Inclusief vervolgschade in de Europese voedselketen bedraagt de averij zeker het tien- tot misschien wel het honderdvoudige, schat directeur Theo Heere van de branchevereniging voor koek, snoep, chocolade, zoutjes en noten VBZ. Dat is dus minimaal €3 mrd à €4 mrd aan negatieve impact doordat iemand aan het begin van de keten in India sesamzaad met het in Europa verboden ethyleenoxide behandelde.
Gedupeerde ondernemers aan wie het FD deze schatting voorlegt, bevestigen dat het in de EU om miljarden moet gaan. 'Alleen al bij mij is de schade meer dan een ton, terwijl maar één van mijn producten sesamzaad bevat', zegt een voedselfabrikant. 'Wij gebruikten een miniem beetje sesam en zitten op tienduizenden euro's schade', zegt een tweede, een leverancier aan supermarkten. 'Meerdere miljoenen euro's kost me dit', zegt een derde, een sesamhandelaar.
Indiase exporteur
Uit hun verhalen en die van andere getroffen ondernemers komt naar voren dat in de hele Europese voedselketen de schakels onderling de schade op elkaar proberen te verhalen. De supermarkt claimt bij de voedselfabrikant. Die claimt bij de sesamzaadhandelaar, die de rekening bij de importeur neerlegt. Die zich op zijn beurt met de moed der wanhoop tot de exporteur in het verre India wendt.
En alle fabrikanten en leveranciers klagen over naar hun beweren onwillige verzekeraars. 'Aansprakelijkheidsverzekeringen dekken vaak de waarde van de producten niet. Speciale productcontaminatieverzekeringen dekken doorgaans kosten van terugroepacties wel, maar in het specifieke geval van ethyleenoxide niet. Over dekkingen onder de genoemde polissen ontstaat veel onbegrip onder verzekerden', weet schade-expert Van de Mortel, die zelf ook bij sesamzaken is betrokken.