Tegenwind voor schaliegasrevolutie
Het succesverhaal van schaliegas stokt. In de VS is de industrie slachtoffer van haar eigen succes. In Europa trappen politici en bezorgde burgers op de rem.
Gas, miljoenen jaren opgesloten in ondoordringbare kleisteenlagen (schalie), houdt de gaswereld al enkele jaren stevig in zijn greep. Dat begon toen Amerikanen ontdekten hoe dit schaliegas rendabel kon worden gewonnen.
Er wordt teveel gas gewonnen
In amper vijf jaar tijd werd Amerika zelfvoorzienend op het gebied van aardgas en is wereldwijd een ware ‘gold rush’ ontketend naar het nieuwe gas. Net als bij een echte goudkoorts is het echter moeilijker dan gedacht om er rijk van te worden. Het Britse gasbedrijf BP boekte dinsdag miljarden af op zijn Amerikaanse schaliegasreserves. BP was niet de eerste en er zullen er meer volgen. Het probleem is dat er in de VS te veel gas gewonnen wordt en nauwelijks export mogelijk is. Hierdoor is de Amerikaanse gasprijs, en dus ook de waarde van de omvangrijke schaliegasreserves, naar een dieptepunt gedaald.
In Europa is de gasprijs hoger, maar ook hier loopt het schaliegasverhaal steeds stroever. Europa bezit aanzienlijke reserves, ook in Nederland, maar de winning komt nog helemaal niet van de grond. Het belangrijkste obstakel in Europa is de publieke opinie. Onder druk van verontruste burgers hebben schaliegasprojecten in Nederland, GrootBrittannië en Duitsland vertraging opgelopen.
Tegenstanders van schaliegas
In Frankrijk is zelfs een verbod op boringen naar schaliegas ingesteld, terwijl het land na Polen de grootste reserves van Europa heeft. Tegenstanders van schaliegas vrezen voor vervuiling van het grondwater en aantasting van het landschap omdat er relatief veel boorputten nodig zijn.
Afgaande op geologische gegevens uit eerdere boringen naar normaal aardgas zou ook in de Nederlandse bodem een aanzienlijke hoeveelheid schaliegas zitten. Volgens TNO gaat het om 200 tot 500 miljard kubieke meter (bcm). Ter vergelijking: de huidige aardgasreserves zijn 1300 bcm.
Om precies te weten hoeveel schaliegas commercieel winbaar is, zijn proefboringen nodig. Die stonden voor dit jaar gepland bij het Brabantse Boxtel en Haaren, maar onder druk van bezorgde burgers wil Den Haag eerst een onderzoek naar de veiligheidsrisico’s van dergelijke boringen.
‘Nu volgt de herbezinning’
De Nederlandse vertraging is geen uitzondering. ‘In heel Europa kampt de ontwikkeling van schaliegasvelden met stroperige besluitvorming’, aldus Ruud weijermars, gasonderzoeker aan de TU Delft. ‘Dat is dodelijk voor de snelle ontwikkeling van putten. Daardoor kan hier niet snel genoeg schaalgrootte worden opgebouwd om het interessant te maken voor grote energiebedrijven.’
De verwachtingen over het tempo waarin schaliegaswinning in Europa van de grond kan komen, zijn volgens weijermars te hoog gespannen geweest. Dat kwam door het succes in de VS. ‘Nu volgt de herbezinning’, zegt hij ‘maar we hebben het schaliegas uiteindelijk wel nodig omdat we in de tang zitten bij de Russen.’ Europa is voor ruim een kwart van zijn gasverbruik afhankelijk van Rusland. Dat percentage loopt de komende jaren naar verwachting verder op.
Deskundigen verwachten dat de eerste commerciële winning van Europees schaliegas in Polen zal plaatsvinden. Dat land bezit naar schatting de grootste Europese reserves en het enthousiasme is groot. Polen is nu voor bijna driekwart afhankelijk van Russische aardgas, blijkt uit berekeningen van kredietbeoordelaar Fitch. warschau wil die afhankelijkheid graag verminderen.
Door de zure appel bijten
Maar zelfs in Polen lukt het niet om de schaliegaswinning momentum te geven. Tot nu toe zijn er in het hele land slechts zo’n twintig proefboringen gedaan. In veel gevallen bleek er minder gas aanwezig dan gehoopt. Voor het Amerikaanse olieen gasconcern ExxonMobil was dit in januari reden om zich uit Polen terug te trekken en de ontwikkelfase aan kleinere spelers over te laten.
Zo lijkt schaliegas niet de kip met de gouden eieren, waar energiebedrijven de afgelopen jaren op hadden gerekend. Althans voorlopig. want de deskundigen denken dat op termijn zeker schaliegas in Europa zal worden gewonnen. In de Verenigde Staten kan de winning weer lucratief worden als de overcapaciteit wordt ingeperkt.
Maar dan moeten de gasbedrijven eerst door de zure appel bijten en hun verlies nemen. ‘De sector is in de VS al sinds 2008 verlieslatend’, aldus weijermars. Volgens hem heeft de sector daar grote moeite mee en hebben veel kleinere exploratiebedrijven hun verliezen met boekhoudkundige trucs juist jarenlang verdoezeld.
Fracken-technologie is verfijnd
Een andere oplossing zou zijn om de export te bevorderen. Maar dat ligt politiek gevoelig in de Verenigde Staten, die niet graag hun eigen energievoorrraden het land uit ziet gaan. Bovendien profiteert de Amerikaanse industrie van de lage gasprijzen.
Schaliegas dankt zijn ontstaan aan plankton dat miljoenen jaren geleden opgesloten raakte in slib op de zeebodem. Deze kleilagen zijn later bedolven door zand- of zoutlagen. Door de enorme druk is het organisch materiaal over de jaren omgezet in gas, terwijl de klei zelf gehard is tot kleisteen (schalie).
Schalie is zo hard en weinig poreus dat het opgesloten gas tot enkele jaren geleden niet commercieel winbaar was. Door onder hoge druk grote hoeveelheden water, zand en chemicaliën in het gesteente te spuiten en op te pompen, is commerciële winning inmiddels wel haalbaar. Vooral in de Verenigde Staten is deze technologie, fracken in jargon, het afgelopen decennium verfijnd.
Schaliegas voor- en nadelen
Het voordeel van schaliegas is dat de wereldwijde energievoorraden in één keer fors zijn toegenomen. Door de hausse in schaliegaswinning zijn de Verenigde Staten in een paar jaar tijd zelfvoorzienend geworden in hun gasproductie.
Nadelen zijn er ook. Omdat het harde gesteente verpulverd moet worden zijn veel meer putten nodig om het gas te winnen. In conventionele gasvelden, zoals het Groningse Slochteren, kan tot 80% van het gas gewonnen worden; in schaliegasvelden slechts 5% tot 20%. In de Verenigde Staten is bovendien rumoer ontstaan omdat door het gebruik van chemicaliën op sommige plekken het grondwater vervuild is geraakt. In de Europese formaties lijkt dat bijna onmogelijk omdat de schaliegasreservoirs zich enkele kilometers onder het grondwater bevinden.
Toch zijn verontruste Europese burgers, ook in Nederland, de straat opgegaan uit protest tegen schaliegaswinning. Onder druk van die publieke opinie zijn proefboringen in Noord-Brabant opgeschort.
Bron:
Jeroen Bos, Gijs den Brinker
woensdag 01 augustus 2012, 03:12
FD.nl