Mooi compact artikel over De Krim. Uit het AD dit weekend.
Schiereiland de Krim, de 'blindedarm' van Oekraïne, is opeens een gewild pareltje in oorlog met Russen
Dienstplichtige Russische soldaten, afkomstig van de Krim, worden ingezegend door een priester voordat ze aan hun opleiding beginnen. foto anp ANP / EPA
DIENSTPLICHTIGE RUSSISCHE SOLDATEN, AFKOMSTIG VAN DE KRIM, WORDEN INGEZEGEND DOOR EEN PRIESTER VOORDAT ZE AAN HUN OPLEIDING BEGINNEN. FOTO ANP ANP / EPA
De Krim lijkt een belangrijk doelwit te worden in het verwachte voorjaarsoffensief van Oekraïne. Deze 'blindedarm' kent een bijzondere geschiedenis. ,,Het is de minst Oekraïense plek van Oekraïne."
MARK VAN ASSEN
Vraag aan mensen van een zekere leeftijd (Oekraïners én Russen) over de Krim en het gaat onmiddellijk over lang vervlogen vakanties. Er was, zo lijkt het soms, in de hele Sovjet-Unie geen betere plek om uit te rusten. Van overal vandaan maakten de Sovjets de lange reis, vaak per trein, naar de steppe, de bergen en de stranden van dat schiereiland aan de Zwarte Zee. En niet alleen gewone burgers: tsaar Nicolaas II (die later werd vermoord door de bolsjewieken) had in Livadiya zijn zomerpaleis, en Michail Gorbatsjov verbleef in zijn datsja in Foros toen dwarse apparatsjiks in 1991 een coup probeerden te plegen.
Vraag naar Sebastopol en ze vertellen over de musea en de magnifieke vloot die daar lag afgemeerd. Of over het magnifieke paleis van de khan in Bachtsjisaraj, net iets daarboven. Sommigen zien meteen het Krimgebergte voor zich, dat zo ongeveer oprijst uit zee, met als hoogste top de Roman-Kosh (1545 meter). Anderen denken aan Massandra-wijn en chebureki (vleespasteitjes), de nooit aflatende wind over de noordelijke steppes, de zon en het gebrek aan regen, de palmbomen en de kuuroorden.
Nu staan de zaken er iets anders voor. In 2014 annexeerde Rusland de Krim, met als argument dat die altijd al bij Rusland hoorde en dat het hier dus slechts een correctie van de geschiedenis betrof. ,,Dat is natuurlijk niet waar'', zegt Hans van Koningsbrugge, hoogleraar geschiedenis en politiek van Rusland aan de Rijksuniversiteit Groningen en directeur van het Nederland-Rusland Centrum. ,,Vanwege de ligging aan de Zwarte Zee en de Zee van Azov is het gebied altijd van groot strategisch belang geweest. Voor de Russen, maar lang niet alléén voor de Russen.''
Wie terugwandelt in de geschiedenis, vindt een hele reeks volken die op een bepaald moment vonden dat de Krim van hen was: Scythen, Grieken, Romeinen, Kipchaks, Tataren, Mongolen, Ottomanen en pas in 1783 de Russen. Catharina de Grote veroverde in die periode het zuiden van Oekraïne en de Krim op de Turken. Dit is waarop Vladimir Poetin doelt als hij zegt dat de Krim 'altijd al' Russisch was. Omgekeerd geldt overigens dus ook dat de Krim ook niet altijd al Oekraïens was. De Russen kregen daarna nog een pak slaag van de Fransen, Britten en Turken in de Krimoorlog (1853-1856). Na die nederlaag mochten ze met hun oorlogsschepen niet meer de Zwarte Zee op, en werd hun ook verboden om langs de kust nieuwe oorlogshavens aan te leggen.
In 1921, na de Russische revolutie en de burgeroorlog, werd de Krim onderdeel van de Sovjet-Unie. En na de Tweede Wereldoorlog kreeg het gebied de bevolkingssamenstelling die Poetin een ander argument gaf om het te claimen als Russisch. In 1944 deporteerde Stalin meer dan 200.000 Krim-Tataren, al eeuwenlang de grootste etnische groep in het gebied. Dat was zijn manier om na-tionalistische aspiraties de kop in te drukken. Na eerdere emigratie- en deportatiegolven werd het aantal Tataren hiermee tot een handvol teruggebracht.
Ze werden op de trein gezet richting Kazachstan, Oezbekistan en Siberië. In plaats daarvan, schamperen veel Oekraïners, kwamen niet de meest vooraanstaande Russen. Dorpen en steden moesten van Stalin een aantal families aanwijzen voor 'emigratie' naar de Krim, en daar zaten volgens boze tongen opvallend veel dronkaards en misdadigers bij.
Hoe het ook zij: in 2014 (het jaar van de annexatie) woonden er 2,3 miljoen mensen op de Krim, van wie 1,5 miljoen etnische Russen, 345.000 Oekraïners en 277.000 Tataren. Van de laatsten waren er na de ineenstorting van de Sovjet-Unie veel teruggekeerd. ,,Ze zijn een minderheid die scherp in de gaten wordt gehouden'', zegt Van Koningsbrugge.
Deze ingewikkelde geschiedenis zorgde ervoor dat de Krim van alle Oekraïense regio's de minst Oe- kraïense was, zegt Bob Deen, Oost-Europa-deskundige bij Instituut Clingendael. ,,De Russische meerderheid werd sinds de Oranjerevolutie van eind 2004 steeds banger voor het Oekraïense nationalisme. Van de toenmalige president Viktor Joesjtsjenko (die de Moskou-getrouwe Viktor Janoekovitsj had verslagen) mochten ze toen bijvoorbeeld alleen maar naar Oekraïense films kijken.'' Toen de Russen in 2014 de Krim bezetten, hielden veel Oekraïners het voor gezien. Ineens klonken er overal Russische liederen en werden er portretten van Poetin opgehangen.
Leefbaarheid
Voor Moskou is het belang van de Krim duidelijk: zijn Zwarte Zeevloot ligt in de haven van Sebastopol. En er loopt een militaire bevoorradingsroute vanuit Rusland, via de Kertsjbrug, dwars over de Krim naar de gebieden die de Russen hebben bezet. ,,Of de huidige bevolking de annexatie inmiddels ook nog zo belangrijk vindt, is de vraag'', zegt Van Koningsbrugge. ,,De leefbaarheid van het gebied is gering, zeker nu het toerisme is weggevallen. Door het droge klimaat is er beperkt landbouw mogelijk. En Oekraïne heeft de waterlevering vanuit de rivier de Dnipro stopgezet. Dat wordt nu door de Russen aangevoerd met boten."
Voor Kyiv was de Krim in de beeldvorming altijd minder belangrijk. Van Koningsbrugge noemt het de 'appendix' (blindedarm) van Oekraïne. ,,Maar dat is inmiddels behoorlijk veranderd. Het is nu een symbool geworden van de Russische agressie."
Mark van Assen