Johan LeupenEva Rooijers
BANKEN
Zware druk op OM om ook ABN-bankiers te vervolgen in witwasonderzoek
Persoonlijke verantwoordelijkheid is moeilijk te bewijzen. Daardoor gingen individuele bankiers eerder vaak vrijuit.
Persoonlijke verantwoordelijkheid is moeilijk te bewijzen. Daardoor gingen individuele bankiers eerder vaak vrijuit.Foto: Getty Images, beeldbewerking: FD studio
In het kort:
Er ligt zware druk op het OM om deze keer wel personen te vervolgen en niet alleen te schikken.Maar persoonlijke verantwoordelijkheid van bestuurders is in dit soort zaken vaak lastig te bewijzen.Het OM-faalde in veel eerder zaken.
Er ligt zware politieke en maatschappelijke druk op het Openbaar Ministerie (OM) om ook personen te vervolgen en niet alleen te schikken in hun onderzoek naar falende witwascontroles bij ABN Amro. Dat plaatst de aanklagers voor een duivels dilemma. Persoonlijke verantwoordelijkheid is vaak lastig te bewijzen, en het OM is zelden succesvol in dit soort zaken, blijkt uit een rondgang van het Financieele Dagblad.
Zeker na de recordschikking van €775 mln die ING met het OM trof wegens zijn falende antiwitwasbeleid was de onvrede bij politiek en publiek groot. Weer gingen bankiers vrijuit, net als na de Libor-affaire bij Rabobank, was het sentiment.
Onvrede
'Als er bij ABN weer een schikking van een paar honderd miljoen uitrolt zonder dat er individuele bankiers vervolgd worden, dan heeft het OM iets uit te leggen in de Tweede Kamer', zegt PvdA-fractielid Henk Nijboer. 'Als de misstand kennelijk zo ernstig is, mag de reflex niet zijn om bestuurders hun verantwoordelijkheid te laten afkopen op kosten van hun eigen aandeelhouders.'
Bestuurders weten zichzelf doorgaans goed buiten schot te houden en het gezichtsverlies te beperken, ziet ook Marcel Pheijffer, hoogleraar forensische accountancy en voormalig Fiod-medewerker. 'Dan raakt het vooral de aandeelhouder heel hard omdat die voor de kosten opdraait.'
Het schikkingsbedrag was volgens hem dusdanig groot dat je niet kunt spreken van een nederlaag voor het OM. Maar het had toch iets onbevredigends. Een rechtspersoon handelt nooit uit zichzelf, er zitten altijd natuurlijke personen achter en die wil je kunnen aanpakken.'
Siddering door de bank
OM en rechercheurs van de Fiod lieten vorig jaar een siddering door ABN Amro gaan. Van meet af aan bestond er geen misverstand over dat ze deze keer ook ABN-bestuurders en andere topfunctionarissen persoonlijk aan willen pakken, zeggen meerdere bronnen.
De raad van bestuur en de commissarissen worden als eerste ondervraagd, en moeten hun vergadernotulen en onderliggende documentatie overhandigen. Die aanpak staat diametraal tegenover die bij ING, waar de rechercheurs juist onderop begonnen bij de pionnen op de werkvloer en individuele witwaspraktijken.
Tijdens het jaarlijkse nieuwjaarscabaret, waar oud-topman Gerrit Zalm in 2014 nog de show stal met zijn optreden als hoerenmadam Priscilla Zalm, voeren vrouwelijke medewerkers van de bank nu een act op in oranje gevangenispakken achter tralies: wij worden als criminelen gezien, zo is het op de werkvloer ingedaald sinds de Fiod op 27 september 2019 binnenviel.
Schikken
De meer gangbare praktijk was tot voor kort om te schikken met grote ondernemingen onder voorwaarde dat bestuurders buiten schot zouden blijven, maar het OM is sinds een aantal jaren minder geneigd tot dergelijke 'package deals', zegt een Zuidas-advocaat onder voorwaarde van anonimiteit. Dit soort afspraken bespaarden het OM veel mankracht, maar de maatschappelijke weerstand ertegen is toegenomen.
Het OM zocht in de ING-zaak dan ook de media op om uit te leggen waarom personen buiten schot bleven. Ze hadden echt alles uit de kast gehaald om te achterhalen wie verantwoordelijk was, benadrukte hoofdofficier van het Functioneel Parket, Margreet Fröberg in 2018 tegen het FD. Maar veel mensen waren een beetje verantwoordelijk. Terwijl het OM moet kunnen aantonen dat een bestuurder bewust aanvaardt dat er geld kan worden witgewassen door bijvoorbeeld niet in te grijpen als hij weet dat controlesystemen falen.
Veramerikanisering strafrecht
Ook in bijna alle andere pogingen om bestuurders van een onderneming als 'feitelijk leidinggever' aansprakelijk te stellen voor vergrijpen van hun bedrijf faalde het OM. Zo werd de topman van de NS vrijgesproken na vals spel bij een aanbesteding.
De aanklager kreeg ook het deksel op de neus bij een fraudezaak tegen oud KPMG-voorzitter Jaap van Everdingen. 'Meestal weet de baas van zo’n gigantische organisatie nu eenmaal niet precies wat er op de werkvloer gebeurt', zegt de Zuidas-advocaat. 'Allerlei anonieme personen zitten achter de knoppen. In juridische zin heeft het OM dan geen poot om op te staan maar aan de buitenwereld valt het steeds moeilijker uit te leggen dat je niet één schuldige kunt aanwijzen.'
Hij beklaagt zich over 'veramerikanisering van het strafrecht, met een OM dat zich door de politiek gedwongen zou voelen tot 'zichtbare dadendrang'. Een betrokkene bij het onderzoek verwerpt die karakterisering. 'Het rond krijgen van het bewijs is extreem complex. We zouden wel gek zijn als we alleen gaan vervolgen omdat de maatschappij het zo leuk vindt.'
Een woordvoerder van het OM zegt in reactie geen uitspraken te kunnen doen over lopende zaken, en voegt eraan toe dat het OM ook naar de rol van natuurlijke personen kijkt. 'Alleen indien hen persoonlijk een strafrechtelijk verwijt kan worden gemaakt, kunnen we vervolgen.'
ABN Amro geeft geen commentaar.