Bestuurskundige Paul Frissen hekelt maakbaarheidsdenken
Expert waarschuwt: ’Bemoeizucht van de Staat schiet door’
Door MARTIN VISSER
Updated Gisteren, 08:00
27 mei 2023
in BINNENLAND
Het liefst zou onze overheid door de brievenbus gluren om te zien of we wel goed, gezond en duurzaam leven. Dat beeld schetst bestuurskundige Paul Frissen. Hij hekelt de bemoeienis van de staat ’op microniveau’ met de burgers. Dat gaat van gezondheid tot opvoeding, van stikstof tot klimaat. Steeds weten Haagse beleidsmakers wat het beste is voor de mensen: „In vrijwel alle overheidsprogramma’s zit stiekem het D66-wereldbeeld verborgen.”
Wil je de typisch Nederlandse volksaard met eigen ogen zien? „Land op Schiphol en kijk goed uit het raampje”, zegt bestuurskundige Paul Frissen (67). Dan zie je een keurig aangeharkt land.
„Dat is nou niet een samenleving waarvan je zegt: wat een chaos hier. Elke vierkante centimeter is geregeld.”
Volkshuisvesting
Wie wel eens op Zaventem, Brussel, is geland, weet hoe groot de verschillen zijn met onze zuiderburen. Daar zie je een lappendeken, schots en scheef, met lintbebouwing en weinig structuur.
„Bij ruimtelijke ordening en volkshuisvesting zijn ze al snel bang voor Belgische toestanden. Maar daar mogen mensen wel hun eigen huis bouwen.”
Gereguleerd
Frissen, bestuursvoorzitter van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur in Den Haag en emeritus hoogleraar bestuurskunde aan Tilburg University, is razend geïnteresseerd in die typisch Nederlandse aanpak.
Boek na boek schrijft hij over ’de Staat’. De manier waarop de Nederlandse overheid ons leven regelt. „Tot in de haarvaten van de samenleving is dit een door en door gereguleerd land”, stelt hij.
"De afstand tussen politiek en burger is niet te groot, die is veel te klein"
In zijn nieuwste boek De integrale staat fileert hij die toenemende bemoeizucht. Want de keurige ordening door de overheid kan wel typisch Nederlands zijn, volgens Frissen slaan we zo langzamerhand behoorlijk door.
„De overheid is echt veel te diep in de samenleving gezakt. De afstand tussen politiek en burger is niet te groot, die is veel te klein.”
Caroline van der Plas
Dat boerenpartij BBB van Caroline van der Plas bij de Provinciale Statenverkiezingen in alle provincies won, noemt hij ’een culminatiemoment’.
Zo zijn er meerdere geweest: eerst met Pim Fortuyn, toen met Geert Wilders, daarna met Thierry Baudet en nu met Van der Plas. Natuurlijk had dat veel te maken met stikstof. Maar: „Stikstof is een symbool.”
In die verkiezingsuitslag kwam veel ongenoegen samen, zo is de stellige overtuiging van Frissen. Het is een optelsom, een samenklontering, ’van weerstandsgevoelens, van gevoelens van achterstelling’.
Lees verder onder de foto.
Paul Frissen: „Het dominante wereldbeeld van de randstedelijke, goed opgeleide, goed verdienende, verstandig levende en in duurzaamheid gelovende burger die zegt: we weten best dat de rest van de wereld er misschien anders over denkt, maar het is een kwestie van tijd tot zij ook tot de ware redelijkheid zijn gekomen.”
Paul Frissen: „Het dominante wereldbeeld van de randstedelijke, goed opgeleide, goed verdienende, verstandig levende en in duurzaamheid gelovende burger die zegt: we weten best dat de rest van de wereld er misschien anders over denkt, maar het is een kwestie van tijd tot zij ook tot de ware redelijkheid zijn gekomen.” SERGE LIGTENBERG
BEKIJK OOK:
Amsterdam in de ban van betutteling? ’Van een stad kun je geen dorp meer maken’
Opvoeding en klimaat
De belangrijkste analyse van Frissen is namelijk dat de overheid totaal is doorgeschoten in haar bemoeienis. Daarbij is de rol van de overheid in de loop der jaren alleen maar groter geworden.
Dat gaat van bemoeienis met de opvoeding via de Centra voor Jeugd en Gezin, tot klimaatambities via allerlei belastingen op zogenaamd slecht gedrag zoals vliegen en vlees eten, tot stimuleren van gezond leven, tot extreme controle bij toeslagen en uitkeringen.
"In vrijwel alle overheidsprogramma’s zit stiekem het D66-wereldbeeld verborgen"
„Al decennialang horen we dat de overheid kleiner moet, dat de overheid moet terugtreden, dat er moet worden geprivatiseerd, dat er moet worden gedecentraliseerd enzovoorts, enzovoorts. De woorden zijn soms anders, maar het streven is steeds hetzelfde.”
Er is niets van terechtgekomen, stelt Frissen: „Eigenlijk kun je alleen maar vaststellen dat de rol van de overheid op allerlei terreinen juist gróter is geworden. De hoeveelheid wetgeving is geëxplodeerd. Maar de overheid bemoeit zich vooral ook op microniveau met de burger, tot achter de voordeur.”
BEKIJK OOK:
’Betutteling helpt niet tegen overgewicht scholieren’
„In mijn boek heb ik dat genoemd: ’achter de voordeur, onder het bed en tussen de oren’ probeert de overheid op allerlei terreinen van ons privébestaan voor te schrijven, te stimuleren, te verplichten, aan te sturen dat wij een bepaald soort gedrag gaan vertonen.”
Maakbaarheidsdenken
Vanouds is in Nederland het maakbaarheidsdenken al zeer nadrukkelijk aanwezig, legt de bestuurskundige uit. Niet zo vreemd, want Nederland is een geconstrueerd land.
„Als we dit land niet hadden gemaakt, stond het voor de helft onder water. Dus die maakbaarheid heeft een soort ingenieurstraditie in Nederland geproduceerd, die ons ook veel gebracht heeft.”
BEKIJK OOK:
Experts willen striktere wetgeving tegen overgewicht: preventie valt zwaar tegen