Dossier microben
Stiekeme ziekmakers
Ziektes van alzheimer tot hartkwalen worden toegeschreven aan een ongezonde levensstijl. Of zijn toch veelvoorkomende bacteriën er verantwoordelijk voor?
Tekst: Debora Mackenzie Illustratie: Eiko Ojala
Al decennialang lezen gezondheidsexperts ons de les over onze slechte gewoontes. Volgens hen zitten die achter de enorme groei aan ‘levensstijlziektes’, zoals hartziektes, alzheimer, diabetes type 2 en kanker. Wereldwijd schrijft men 70 procent van alle sterfgevallen toe aan deze aandoeningen.
Te veel rood vlees, te weinig groente en fruit, roken, drinken, obesitas, een tekort aan beweging: al deze factoren schijnen deze ziektes in de hand te werken. En lijd je aan een ervan, dan neemt automatisch ook je kans op de andere ziektes toe. Niemand weet goed waarom; naar de oorzaken van deze aandoeningen blijft het grotendeels gissen.
Volgens het RIVM is de ziekte van Alzheimer in Nederland inmiddels een van de belangrijkste doodsoorzaken. Vorig jaar kreeg de leidende hypothese over de oorzaak van deze gevreesde ziekte echter een klap te verduren. Medicatie die op basis van deze hypothese ontwikkeld was, bleek namelijk niets te helpen. En een hartaanval schijn je te krijgen van een te hoog cholesterol, alleen hebben de meeste mensen die een hartaanval krijgen helemaal geen hoge cholesterolwaardes.
Al deze aandoeningen manifesteren zich pas op latere leeftijd. Nu we steeds langer leven, komen ze alleen daarom al steeds meer voor. Bij elk ervan keren ontstekingen, een manier van ons immuunsysteem om indringers te doden, zich tegen ons. Deze ziektes zijn per definitie niet besmettelijk: je krijgt ze door een combinatie van slechte gewoontes en slechte genen, niet door ziekteverwekkers. Toch?
Nou, zo zeker is dat bij nader inzien niet. Bij de ene na de andere ziekte blijken op de achtergrond bacteriën een rol te spelen. Ze dringen organen binnen, kapen je immuunsysteem om hun overlevingskansen te vergroten, en maken je stukje bij beetje van binnenuit kapot. De implicatie van deze nieuwe inzichten is dat we hartaanvallen en alzheimer wellicht kunnen voorkomen als we deze microben de baas worden.
MEEST VOORKOMENDE ZIEKTE
Tot voor kort hadden we geen idee dat bacteriën achter deze kwalen zouden kunnen zitten. Ze gaan namelijk sluipenderwijs te werk, nestelen zich in je cellen en houden zich daar stil. Daarom zijn ze moeilijk buiten het lichaam te kweken, maar dat moet wel als je zo’n bacterie als oorzaak van een ziekte wilt aanwijzen.
Nu blijkt echter dat bacterieel DNA aanwezig is in het lichaam van mensen die aan deze ziektes lijden, op plekken waar niemand dat had verwacht.
Deze bevindingen gaan zo lijnrecht in tegen de vroegere consensus, en doen zich bij zoveel ziektes tegelijk voor, elk met hun eigen onderzoeksveld, dat ze nog nauwelijks buiten deze kringen bekend zijn (zie ‘Minuscule veelpleger’ op pagina 41). En zoals te verwachten valt bij een paradigmaverschuiving geeft niet iedereen zich zomaar gewonnen.
Maar na een jarenlange vergeefse zoektocht naar de oorzaken van ouderdomsziektes en werkzame behandelingen, zijn veel onderzoekers nu eindelijk voorzichtig optimistisch. Met goede reden: dit zou weleens alles kunnen gaan veranderen.
De ergste boosdoeners, met een rol bij het grootste scala aan aandoeningen, zijn bepaalde bacteriën die tandvleesontstekingen veroorzaken. Deze kwaal is de meest wijdverbreide ouderdomsziekte; volgens Maurizio Tonneti van de Universiteit van Hongkong is het zelfs ‘überhaupt de meest voorkomende ziekte ter wereld’. In de Verenigde Staten heeft 42 procent van de mensen boven de dertig last van ontstoken tandvlees; bij 65-plussers is dat 60 procent. In Duitsland vond men de aandoening zelfs bij 88 procent van de ouderen.