Beschouwing | Rijkswaterstaat zet dbfm in de ijskast
Rijkswaterstaat zet dbfm in de ijskast. De pijplijn voor integrale mega-projecten is bijna leeg. De opdrachtgever moet met lede ogen aanzien hoe bouwers stuk voor stuk weglopen uit de laatst lopende dbfm-tenders voor de A9 BaHo (SAA5) en de ViA15. Hoog tijd voor een nieuwe strategie.
De nieuwe werkelijkheid na de bouwcrisis dwingt Rijkswaterstaat tot bezinning. Het teruglopende aantal inschrijvingen en het gemor in de sector leidde al tot een kritisch rapport dat aandringt op ingrijpen op de gww-markt.
Wat wel en wat niet?
Adviesbureau McKinsey is klip en klaar in de aanbevelingen: Het risicoprofiel van grote gww-werken moet omlaag. De grote vraag is nu: Hoe? Wat wel en wat niet? De uitgebreide marktconsultatie met bouwers en brancheorganisaties is bijna achter de rug. Begin april zaten de bouwers voor overleg met minister Cora van Nieuwenhuizen en mochten hun grieven op tafel leggen. De minister hoort alle partijen aan en zal nog voor de zomer officieel de knopen doorhakken.
Contractvormen RWS (periode 2010-2018)
DBFM 16 x 38%
DBM 2 x 6%
D&C 180 x 41%
E&C 80 x 3%
PDC 1x 3%
Prestatiecontract 116 x 6%
Onderhoud E&C 76 x 3%
Bron: Rapport Toekomstige Opgave Rijkswaterstaat
Rijkswaterstaat kan en mag dus nog niet ingrijpen op de inkoopstrategie, maar de praktijk wijst al een duidelijke richting op. Vooruitlopend op de daadwerkelijke beslissingen is Rijkswaterstaat alvast gestopt met het aanwijzen van nieuwe dbfm-contracten.
Zonder F?
De ViA15 is het laatste dbfm-project dat Rijkswaterstaat gaat gunnen, daarna zit er niets meer in de pijplijn. Er komt een reeks van nieuwe grote projecten aan, maar geen daarvan komt volgens de langjarige contractvorm op de markt.
Op de meest recente inkoopplanning van Rijkswaterstaat prijkt maar één groot project: De realisatie van de A27 van Everdingen naar Hooipolder. Dit mega-project komt eind 2021 als dbm-contract op de markt, dus zonder financiering, de F-component.
In de praktijk breekt de opdrachtgever met een traditie die ruim tien jaar geleden werd ingezet om alle contracten boven de 100 miljoen euro bijna standaard als dbfm-contract in de markt te zetten.
PPS-meetlat
De nieuwe generatie grote projecten komt vooral als design & construct op de markt, soms aangevuld met een onderhoudscomponent – de M van maintenance – . De F van financiering speelt geen rol meer bij de nieuwe projectenreeks. Het is een feitelijke constatering, want officieel is de contractvorm bij Rijkswaterstaat niet geschrapt uit het inkooppalet.
Nog steeds worden alle projecten boven de 60 miljoen euro langs de pps-meetlat gelegd. Als daar financiële meerwaarde uit komt, werd bijna automatisch gekozen voor dbfm. Dat automatisme is voorbij. De financiële wereld is veranderd, de Europese financieringsregels strenger en ook andere factoren zoals een complexe omgeving en kritische selectieve bouwers wegen zwaarder mee.
Weer uit de ijskast
De ingewikkelde stedelijke omgeving was bij zowel de Zuidasdok en Ring Groningen (A7) al de aanleiding om van de contractvorm af te zien, maar de Afsluitdijk, Blankenburgtunnel en A13/A16 daarentegen werden nog wel als dbfm gegund.
Toch is het niet uitgesloten dat de contractvorm ooit weer uit de ijskast komt. Bij de ontwikkeling van circulaire kunstwerken wordt wel degelijk nagedacht over andere eigendomsvormen en langjarige contracten om een sluitend verdienmodel te maken.
Grote RWS-projecten
In uitvoering/net gegund:
Afsluitdijk: BAM, Van Oord, Rebel
A16/A13: BAM, Boskalis, VolkerWessels
Blankenburgtunnel: Ballast Nedam, Deme, Macquarie
Sluis Terneuzen: BAM, Deme, Van Laere
Zuidasdok: Fluor, Hochtief, Heijmans
Rijnlandroute: Mobilis, Croon, Vinci, Deme
Zeesluis IJmuiden: BAM, VolkerWessels, DIF
Ring A7: Max Bogl, Zublin en 4 regionale infra-bouwers
Tenderfase:
SAA5 A9 Amstelveen
Via15 Ressen – Oudbroeken
In de pijplijn:
Noordring Utrecht
Zuidring Utrecht
Innov58
A27 Houten/Hooipolder
A27 Hooipolder/Houten
Bron: Inkoopplanning Rijkswaterstaat
Totdat de minister besluiten neemt, blijft het officiële standpunt van Rijkswaterstaat: “Voor elk project met een geraamde contractwaarde van 60 miljoen of hoger voert Rijkswaterstaat een toets uit of dbfm meerwaarde heeft. Die toets is de zogeheten Public Private Comparator (PPC). Op dit moment zijn er nog twee dbfm-projecten in aanbesteding: ViA15 en A9 Badhoevedorp – Holendrecht. Er zijn op dit moment geen nieuwe dbfm aanbestedingen voorzien. Het MIRT bevat enkele projecten in de verkenningenfase waarvoor de contractkeuze pas later gemaakt gaat worden. Rijkswaterstaat kiest, mede ondersteund door een PPC meerwaardetoets, de contractvorm die het beste bij de opgave past.”
Ring Utrecht niet in dbfm
Voorlopig past de contractvorm niet meer bij de projecten die komende twee jaar op de markt komen. De A27 is het enige project met een waarde van meer dan 500 miljoen euro. Daar is voor het deel Everdingen – Houten de onderhoudscomponent aan toegevoegd. Het tweede deel van Houten naar Everdingen is losgeknipt en staat als apart d&c-contract op de planning.
Het opknippen van grote projecten gebeurde eerder voor de Ring Utrecht. In overleg met de grote bouwers besloot Rijkswaterstaat het noordelijk en zuidelijk deel apart op de markt te zetten, in d&c.
De keus om ontwerp en uitvoering te combineren, is ook gemaakt voor de opwaardering van de Twentekanalen en de InnovA58. Ook dat zijn projecten in de ramingsklasse van 100-500 miljoen die eveneens als d&c-contracten op de markt komen.
Geen spijt
Ook voor sluizen lijkt het dbfm-virus voorbij. De zeesluis IJmuiden, Beatrixsluizen en de sluis Limmel en de Afsluitdijk kwamen afgelopen jaren allemaal als dbfm-contracten op de markt. Er is zelfs een apart sluizen-programma zodat de projecten van elkaar kunnen leren als het gaat om risico’s en samenwerking. Voor de renovatie van de Krammersluizen die voor begin 2020 op de rol staan, is nog geen knoop doorgehakt over de contractvorm.
Het gemor over risico’s en de nadelen van dbfm-contracten klinkt steeds luider. Ook zijn de ervaringen niet allemaal even positief. Het Hoogheemraadschap van Delfland kocht als eerste een dbfm-contract af bij de waterzuivering Delft. Daarnaast wil ProRail dolgraag dat het Rijk het dbfm-contract voor de bovenbouw en het onderhoud van de hoge snelheidslijn openbreekt.
Bij de Tweede Coentunnel liep Rijkswaterstaat voor het eerst tegen de hoge druk die externe financiering op de uitvoering legt als er tegenvallers zijn te verwerken. Het project liep vertraging op door de installaties. De A15MaVa kort daarna draaide uit op een nog veel groter fiasco.