In kolenstad Gelsenkirchen grijpt de lucht je bij de keel
Pakweg een derde van de fijnstof en stikstofdioxide in Brabant en Limburg kwam vorig jaar uit het buitenland. Vooral in steden dicht bij de grens, zoals Heerlen en Kerkrade, blijkt Duitsland de grootste luchtvervuiler. Verslaggever Guy Hoeks bezocht kolenstad Gelsenkirchen. ,,Er zijn meer slechte dan goede dagen.”
Guy Hoeks 03-11-23, 09:45 Laatste update: 03-11-23, 10:51
De lucht voelt dik aan, de smog van de auto’s blijft hangen in de straten van Gelsenkirchen. Het verkeer dat uit veelal vrachtwagens bestaat, raast door de Bochumer Strasse, een afgeleefde verkeersader die meer leegstaande etalages telt dan bomen. Welkom in de smerigste stad van Duitsland, midden in het Ruhrgebied, 80 kilometer onder Winterswijk.
Volgens het Europees Milieuagentschap is Gelsenkirchen midden in het Ruhrgebied de stad in Duitsland waar de meeste fijnstof, stikstofdioxide en ozon vrijkomt. De voormalige kolenstad neemt de 245ste plaats in, van de in totaal 375 meest vervuilende steden in Europa. Het Milieuagentschap, dat de WHO-norm hanteert, schat de concentratie van fijnstof in Duitsland tussen 6,9 en 12,4 microgram per kubieke meter. Daarmee zitten de Duitsers wereldwijd in de middenmoot.
Halina woont er al 32 jaar en is inmiddels gewend aan de slechte luchtkwaliteit. ,,Het komt door de ontelbare aantallen auto’s’’, zegt ze op een toch opgewekte toon. De in Polen geboren vrouw weet uit ervaring: ,,Er zijn plekken waar het nog erger is.’’
Als Michaela Goldt-Holstein ’s ochtends het raam van haar kantoor opendoet, voelt de lucht nog fris aan. ,,Maar gaandeweg de dag voel je dat de luchtkwaliteit verslechtert.’’ De 57-jarige Goldt-Holstein werkt voor een Duits adviesorgaan voor scholen in Gelsenkirchen, dat een kwart miljoen inwoners heeft.
Veertien steenkoolmijnen
Na de Tweede Wereldoorlog was Gelsenkirchen met veertien mijnen en ongeveer zeventig schachten een van de grootste kolensteden van Europa. Daarnaast had de stad een eeuw lang een florerende staalindustrie. Vanaf de jaren 60 gingen de eerste mijnen dicht. De laatste mijn sloot ongeveer vijfentwintig jaar geleden. Dat zorgde voor een massawerkloosheid van 30 procent. Nog altijd zit ruim 15 procent van de inwoners zonder baan. Bijna de helft van de kinderen groeit op in armoede.
,,Hoewel ze eind jaren 80 in onbruik raakten, ruik je af en toe nog een steenkooloven.’’ Op deze zonnige dag is de lucht niet eens zo slecht, zo valt te lezen op de website van het Landesamt für Natur, Umwelt und Verbraucherschutz, het departement dat de luchtkwaliteit in deelstaat Noordrijn-Westfalen meet. ,,Er zijn meer slechte dan goede dagen’’, klaagt de geboren en getogen Gelsenkirchener Sonja, terwijl ze naar haar keel grijpt om de ernst van de situatie aan te duiden.
Volgens het RIVM, dat de luchtkwaliteit in Nederland nauwkeurig in kaart brengt, kwam vorig jaar pakweg een derde van de fijnstof en stikstofdioxide in Brabant en Limburg uit het buitenland. ,,Grosso modo is Duitsland de grootste vervuiler, vooral in steden dicht bij de grens zoals Heerlen en Kerkrade’’, vertelt Joost Wesseling, senior onderzoeker bij het RIVM.
Zware industrie
Michaela Goldt-Holstein vindt het overdreven om te stellen dat Duitsland hier schuld aan heeft. Want de zware industrie is voor een deel verdwenen uit het Ruhrgebied, onderbouwt ze. ,,En we krijgen net zo goed fijnstof van jullie, het stopt niet bij de grens.’’ Ondertussen ziet het RIVM dat de luchtkwaliteit de afgelopen twintig jaar sterk is verbeterd. ,,We horen misschien geluiden van inwoners die klagen over een viezere lucht, maar het tegendeel is waar’’, zegt Wesseling.
De katalysator van een schonere lucht is de Europese klimaatwet die overheden, bedrijven en burgers verplicht om tot 2030 de uitstoot van broeikasgassen met ten minste 55 procent te reduceren. Wesseling: ,,Denk aan algemene emissieplafonds en reductiedoelstellingen. Voor verkeer gaat het bijvoorbeeld heel expliciet om de steeds lagere uitstoot waaraan voertuigen in de verschillende Euro-klassen moeten voldoen.’’
Voor milieuvereniging Deutsche Umwelthilfe gaat het in veel steden in het Ruhrgebied niet snel genoeg. Essen, dat grenst aan Gelsenkirchen en twee keer zoveel inwoners telt, bekommert zich volgens de Duitse non-profitorganisatie te weinig om de luchtkwaliteit.
Ook in Nederland is de lucht op veel plekken nog altijd ongezond, de Wereldgezondheidsorganisatie dringt aan op het verder terugdringen van emissies. ,, Maar we constateren wel dat de concentraties afnemen’’, zegt RIVM-onderzoeker Wesseling, die de app Mijn Luchtkwaliteit ontwikkelde.
Biologisch afbreekbaar
In de drukke Bochumer Strasse is Julia Jacobs in de keuken in de weer met een bestelling. Naast het verzorgen van catering biedt ze zitplaatsen aan voor gasten die willen lunchen. Vandaag staat er spaghetti bolognese op het menu. De ingrediënten zijn biologisch, de servetten en kassabon biologisch afbreekbaar. ,,Ik vind het heel belangrijk om milieubewust bezig te zijn.’’ Ook Jacobs is zich bewust van de slechte luchtkwaliteit. ,,Toch ken ik geen stad die zoveel parken telt.’’ Ze slaat een folder van Gelsenkirchen open. Ze heeft gelijk – het wemelt van het groen.
Met haar onderwijsorganisatie zetelt Goldt-Holstein in het wetenschapspark van Gelsenkirchen, een imposant, glazen gebouw dat symbool staat voor de transformatie van staalstad naar ‘denkfabriek’. ,,Vroeger had Gelsenkirchen de bijnaam de stad van duizend vuren. Maar dat is totaal veranderd. Desondanks hou ik van Gelsenkirchen, ik ben een kind van het Ruhrgebied’’, zegt ze fier.
Ook ondernemer Jacobs, eveneens geboren in Gelsenkirchen, deelt dat gevoel. ,,Ik ben van de Kohlenpott, we zijn een direct en trots volk.’’. Ze ziet veel mensen, zoals een collega-ondernemer in een koffiebar, die er wat van proberen te maken. ,,En kijk naar de moestuin hier tegenover. Daar verbouwen mensen elke dag verse groenten.’’