Investeerders, deskundigen en politici zijn in de ban van gas dat gewonnen wordt uit leisteen. De Verenigde Staten nemen de vooraanstaande rol over van Rusland op het gebied van gas, zo voorspellen sommigen van hen. Maar milieuorganisaties waarschuwen voor de gevolgen.
De Amerikaanse televisiezender HBO ontdekte onlangs dat in verschillende staten het drinkwater vol zit met methaangas waardoor het binnen de kortste keren vlam vat. De vervuiling is volgens HBO het gevolg van gasboringen. Om precies te zijn: gas dat gewonnen wordt uit leisteen, ook wel schaliegas genoemd.
De wereld en de Verenigde Staten in het bijzonder zijn in de ban van schaliegas. In het Amerikaanse landschap duiken steeds meer boorputten op waarmee leisteengas wordt gewonnen.
De techniek is niet nieuw. „Het gas wordt uit de grond gehaald met behulp van zogenoemde horizontale boringen”, zegt hoogleraar toegepaste geologie Stefan Luthi van de TU Delft. „Dat is een relatief dure techniek. De boor wordt verticaal de grond in gestoken. Als de boor op het leisteen stuit verandert hij in horizontale richting. Hij treft zoveel mogelijk scheuren waar gas in opgesloten zit.” Het gas bevindt zich soms tot zes kilometer onder de grond.
Een andere manier om het gas uit het leisteen te halen, is om het gesteente te ’kraken’. Bij deze techniek worden kunstmatig scheuren gemaakt, door onder hoge druk water of andere vloeistoffen in het gesteente te spuiten. Om de scheuren open te houden worden vaak zandkorrels gebruikt. „Op die manier kan het gas gemakkelijk vanuit de schalie (het gesteente, red.) via de scheuren naar de boorput vloeien.”
De technieken om het moeilijk winbare gas op te boren waren tot voor kort te duur om op grote schaal toe te passen. Maar door de hoge gasprijs van de afgelopen jaren werd het voor olie- en gasmaatschappijen rendabel om het schaliegas te winnen. De technieken, waarmee dat gebeurt, zijn langzamerhand verbeterd. Daardoor is het moeilijk winbare gas goedkoper geworden.
De olie- en gasindustrie ziet grote mogelijkheden. Luthi tempert de optimistische geluiden: „Het is nog steeds zo dat het schaliegas pas rendabel is als de gasprijs hoog is. Dat de technieken verbeterd zijn, behalve het nauwkeuriger boren van horizontale boorputten, betwijfel ik.”
Olie- en gasbedrijven hebben zich de afgelopen jaren gespecialiseerd in de winning van het moeilijk winbare gas en deden om die reden verschillende overnames. Zo kocht Shell eind mei voor 3,8 miljard dollar het Amerikaanse gasbedrijf East Resources, gespecialiseerd in de winning van gas uit gesteente. De voorraden van East Resources bevinden zich in uitgestrekte kleilagen in de Amerikaanse staat Pennsylvania.
Nu zijn het nog de Verenigde Staten waar op grote schaal geboord wordt naar gas uit leisteen. Maar in China, Polen, Duitsland, Oostenrijk, Hongarije en andere Europese landen bevinden zich ook reserves. Er worden al voorbereidingen getroffen om ook hier het gas uit de grond te halen.
Luthi: „Toch verwacht ik niet dat Europese landen de techniek op een even grote schaal gaan toepassen. De olie- en gasindustrie in de Verenigde Staten is groter en belangrijker dan bij ons. In Noord-Amerika kan je voor minder geld putten boren dan hier, omdat de concurrentie scherper is en er meer spelers op de markt zijn dan in Europa. Het is in de VS veel makkelijker om een vergunning te krijgen. In Europa is schaliegas minder populair omdat het duur is en de milieu- en vergunningsvoorwaarden strenger zijn.”
Het winnen van gas uit leisteen zal niet zonder gevolgen blijven voor het milieu. Dat beseffen niet alleen milieuorganisaties in de Verenigde Staten, ook politici maken zich zorgen. Het EPA, de milieudienst van de overheid, maakte onlangs bekend een groot onderzoek in te stellen naar de milieugevolgen van gas dat gewonnen wordt uit leisteen. Bedoeling is dat staten en lokale autoriteiten uiteindelijk wetgeving instellen om de milieugevolgen zoveel mogelijk in te perken.
Het grootste probleem bij de boringen is dat er volgens EPA grote hoeveelheden water, van 7,5 tot 19 miljoen liter, nodig zijn om de scheuren te creëren. Zowel grond- als oppervlaktewater wordt daarvoor gebruikt, afhankelijk van waar de boorput staat. Dat kan op termijn een tekort aan drinkwater opleveren, zo waarschuwt de milieudienst.
Volgens de milieudenktank Worldwatch Institute hoeft het winnen van schaliegas niet per se schadelijk te zijn. Maar, zo waarschuwde het instituut in een onlangs verschenen rapport, dan moet de wetgeving wel worden aangescherpt. Momenteel vinden er nog te veel ongelukken plaats.
Voor het boren zijn niet alleen grote hoeveelheden water nodig. Het water wordt gemengd met chemicaliën om de scheuren te creëren. De milieudienst van de staat New York ontving in 2009 een lijst van 200 verschillende soorten chemicaliën die onderaannemers gebruikten bij de boringen. Als er onnauwkeurig geboord wordt, kunnen de chemicaliën naar rivieren stromen. „Dit speelt overigens ook bij normale olie- en gasboringen”, zegt Luthi.
Bovendien ontploffen er soms boorputten. In Pennsylvania vond er onlangs een soortgelijk ongeluk plaats als met de Deepwater Horizon in de Golf van Mexico. Er explodeerde een boorput omdat de kap niet bestand was tegen de druk van het gas.
De boringen naar leisteengas hebben ook gevolgen voor het drinkwater. In Bainbridge, Ohio, werd een boorput op een diepte van 1200 meter niet goed gedicht met cement. Het gas stroomde daardoor naar een grondwaterreservoir (een zandlaag waarin zoetwater zit dat als drinkwater gewonnen wordt). Het probleem werd pas ontdekt toen er een explosie ontstond in een waterleiding midden in een kelder van een inwoner van Bainbridge.
Volgens het Worldwatch Institute is er veel te winnen met goede controles en strenge wetgeving. Want dat het gas een schoner alternatief voor olie is, staat volgens het instituut buiten kijf. Bovendien, zo staat in het rapport, kan het de positie van de VS op de internationale gasmarkt behoorlijk verbeteren.
Analisten verwachten zelfs dat de VS Rusland zal inhalen als grootste gasproducent ter wereld. Dat zou de geopolitieke verhoudingen veranderen.
Luthi nuanceert: „Het schaliegas gaat de wereld niet op zijn kop zetten. De technieken om het gas te winnen zijn, ondanks verbeteringen, relatief duur. Toen in Canada en Venezuela ’zware olie’ werd gevonden in teerzanden zorgde dat ook niet voor een revolutie. Voor schaliegas geldt hetzelfde.”
Nederland rijk aan onconventioneel gas?
In Nederland zit, net als in de Verenigde Staten, moeilijk winbaar gas onder de grond. Energie Beheer Nederland (EBN), het bedrijf dat namens de staat mede-eigenaar is van de Nederlandse olie- en gasvelden, is er alles aan gelegen dit zogeheten niet conventionele gas op te boren, zoals gas dat ingeklemd zit tussen pakketten leisteen.
EBN wijst er voortdurend op dat de bekende gasvelden bij Slochteren en in de Noordzee eens op raken. Hoeveel onconventioneel gas er onder de Nederlandse bodem zit, is onduidelijk. Schattingen lopen op tot liefst 500.000 miljard kubieke meter. Dat is 160 keer het oorspronkelijke volume van het grote gasveld onder Slochteren.
Het is de vraag of dit onconventionele gas in Nederland ooit op grote schaal gewonnen wordt. De boortechnieken staan volgens EBN nog in de kinderschoenen. Het Amerikaanse olieconcern Chevron boorde in de Noordzee al eens naar ondiep gas. Het Australische Queensland Gas