Vervolg 2.
'Nederland is erg behoudend,' zegt Van der Veen. 'In Iran lopen ze in dat opzicht flink voor op ons. Daar doen ze het allemaal al, ze zijn daar niet beladen met de christelijke moraal. Bij hun gaat voortplanting voor alles.'
In één pennenstreek schetst Van der Veen het probleem van de Nederlandse vrouw die steeds vaker wacht met het krijgen van haar eerste kind tot ze voorbij de dertig is. 'We leven steeds langer, maar bij een vrouw moet nog steeds alles tussen haar twintigste en vijfendertigste plaatsvinden: studeren, carrière, partner vinden, kinderen krijgen. Dat is gewoon te kort. De maatschappij is zo ingericht dat kinderen krijgen in sommige gevallen niet meer lukt. We hameren het erin: een slimme meid krijgt haar kind op tijd. En toch worden vrouwen steeds ouder moeder. Dat hameren werkt dus niet.'
Nog steeds, zegt Goddijn, ziet ze dagelijks vrouwen van rond de veertig die stomverbaasd zijn als ze uitlegt hoe laag haar kansen op een zwangerschap zijn – met of zonder ivf. 'Ze kan haar anticonceptie regelen, dus denkt ze dat ze dit ook kan regelen.'
Sinds Sjoerd Repping, hun klinisch embryoloog, uit Japan terugkwam met zijn vitrificatietechniek, zijn de twee behandelend artsen van het AMC het eens. Van der Veen, het hoofd van de afdeling, uit zich in ferme taal, Goddijn, staflid, is iets zoekender. Zij wil binnen de drukke ivf-praktijk de voorkeur geven aan vrouwen die om medische redenen hun eicellen laten invriezen.
Maar wat ze zeggen is dit: een alleenstaande vrouw met kinderwens die haar eicellen wil laten bevriezen en bij wie het medisch niet zinloos is, kan straks bij hun terecht. 'Tot welke leeftijd?' filosofeert van der Veen hardop. 'Dat wil iedereen dan als eerste weten, maar dat is allang geen vraag meer. Natuurlijk gaan we geen vrouwen van zeventig zwanger maken. Bij eiceldonatie behandelen we tot vijftig jaar, dat hebben we met z’n allen lang geleden afgesproken. Dezelfde leeftijd zou gelden voor het gebruiken van de eicellen.'
Veel complexer is de vraag: tot welke leeftijd haal je het genetisch materiaal nog uit de vrouw? Van der Veen: 'De biologie zegt: zo jong mogelijk, liefst twintig. Maar dat vindt de maatschappij belachelijk, dan denken we nog niet aan kinderen krijgen. Dus zeg ik: ergens tussen twintig en vijfendertig. Heb je rond je vijfendertigste geen partner? Kom het dan maar bevriezen. Ben je achtendertig en is het uit met je vriend? Dan zeg ik ook: kom maar. Die vrouw heeft daar niet om gevraagd. Het rendement is dan weliswaar lager, maar altijd hoger dan wanneer we niets doen. De hele medische wetenschap is bevolkt met mensen met goede en met slechte kansen, die allemaal een behandeling krijgen. Ook daar is niets nieuws aan. Pas als het zinloos is, vind ik dat je het niet moet doen. Bij veertig, eenenveertig jaar, afhankelijk van de kwaliteit van de eicellen.'
Geen afwijkingen bij kinderen
Aan het eind van het jaar, als het nieuwe Centrum voor Voortplantingsgeneeskunde
van het AMC af is en er extra personeel is aangesteld, gaan ze zich intensief bezighouden met vitrificatie. In het nieuwe centrum is een heel groot gedeelte ingeruimd voor cryopreservatie, het bewaren van ingevroren materiaal. Er zijn wereldwijd inmiddels zo’n negenhonderd kinderen geboren uit een eicel die ingevroren is geweest.
Het eerste onderzoek daarover ziet geen afwijkingen bij die kinderen. De voorstanders van de behandeling kunnen niet genoeg benadrukken dat follow up-onderzoek heel belangrijk is. Bij kinderen die zijn ontstaan nadat ze als embryo in de vriezer hebben gelegen, is ook niets vreemds ontdekt, al zijn de oudste nog maar rond de twintig jaar. Straks, in het nieuwe centrum, gaat de vraag boomen, denkt iedereen.
Eén belangrijke kanttekening willen behandelend artsen Fulco van der Veen en Mariëtte Goddijn van het AMC wel maken. Hun grootste zorg is niet de veiligheid van de techniek, ook al moet deze voortdurend onderzocht worden, en ook niet de ethische kant ervan. Hun reserve bestaat uit de beperkte effectiviteit van vitrificatie van eicellen.
Een vrouw die inderdaad rond haar dertigste bereid is een paar ivf-behandelingen te ondergaan om voldoende eicellen te verkrijgen – per behandeling levert dat rond de tien eicellen op – kan een mooie voorraad opbouwen waarmee ze goede kansen heeft om later kinderen te krijgen. Maar vaak zal het gaan om een vrouw die al wat ouder is. Die behandeling levert dan misschien ook per keer tien eicellen op, maar van veel mindere kwaliteit. ‘Veertig eicellen is dan niets,’ zegt Van der Veen.
Ze kijken daarom ook uit naar een alternatieve, nog experimentelere techniek: die van het invriezen van ovariumweefsel. Met een kijkoperatie kan een klein plakje van een eierstok worden afgesneden en ingevroren. Na het ontdooien wordt dat weer op zijn plaats gehecht en gaat deze weer bloeien alsof het een jonge eierstok is met een jonge eicelvoorraad. ‘Dan heb je ineens duizenden eicellen.’ Ook Dondorp en De Wert onderstrepen in hun artikel dat dit een alternatief kan zijn dat nader moet worden onderzocht. Op drie plekken in Nederland wordt daarmee geëxperimenteerd, ook weer in de eerste plaats voor kankerpatiënten. Vanaf volgend jaar wil het AMC daar ook aan meedoen, ook voor patiënten met een 'sociale' indicatie.
Goddijn en Van der Veen willen in Nederland beginnen met het actief voorlichten van oncologen en fertiliteitsartsen, maar ook van huisartsen: vrouwen, laat indien nodig je eicellen invriezen.
Freezing eggs business
De beroepsgroep van gynaecologen, de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG), verwijst voor een reactie door naar het Nederlands Netwerk Fertiliteitspreservatie (NNF). Carina Hil-ders, gynaecoloog in het Reinier de Graaf-ziekenhuis in Delft, is initiatiefnemer van het NNF. Namens het Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO werkte ze mee aan een richtlijn voor het invriezen van ovariumweefsel waarbij alle ivf-centra in Nederland betrokken zijn.
Hilders moet goed op haar woorden passen, alles wat ze hierover zegt, ligt gevoelig. ‘De techniek is nu nog experimenteel,’ wil ook zij benadrukken. En: 'Je moet echt oppassen dat je niet iets gaat beloven dat je niet waar kunt maken.' Ook voelt ze zich ongemakkelijk bij 'het idee van maakbaarheid' waarmee het verlengen van de vruchtbare periode gepaard gaat. Eicellen of ovariumweefsel bevriezen van vrouwen die nog even carrière willen maken, daar is ze niet voor. 'Maar de ontwikkeling zelf is niet te stoppen,' zegt Hilders.
In Engeland biedt de kliniek Midland Fertility Services het bevriezen van eicellen al sinds ruim een jaar aan op commerciële basis. Er zijn nu zo’n vijftig vrouwen die hun eicellen hebben laten bevriezen op sociale gronden, de eerste vrouw is ze alweer op komen halen en probeert er nu zwanger mee te raken. Er is bij Hilders ook al een Amerikaans bedrijf op bezoek geweest dat in Nederland een commerciële kliniek in de freezing eggs business wil opzetten.
Hilders zet zich in haar dagelijkse praktijk met name in voor jonge vrouwen met kanker, legt ze uit. Maar ook zij ziet dat steeds meer vrouwen laat aan kinderen beginnen.'‘Uitstelouderschap – ik zit er dagelijks midden in. Als deze trend doorzet, is er geen ontkomen aan, dan zullen we gaan bevriezen. De vraag komt nu al op ons af. Zolang het veilig is en er geen valse verwachtingen worden gewekt, heb ik er geen moeite mee.'